Asthma ee tuany wën ye rɔt lac looi ye cak në nhiɛɛcë yic/kuurë yic de ɣän ke wëëi në lɔ̈m yiic. Nhiɛɛcë yic/Kuurë yic ee rɔt looi tënë ɣän ke wëëi but ku nɔŋkë tetök, agokë atuɔ̈rdït apɛi looi. Ne ye kënë nhom, ke rɛ̈ɛ̈l tɔ̈ alɔŋë kuɛɛr e wëëi yiic aye röt miɛt arëëtic. Në ye thaa cennë asthma dɔm kënnë yic, ke aliir ee kɛɛk në lɔ̈m yiic. Kee kä ye röt waar käkë ayë yen looi bë yic riɛl apɛi bë aliir lɔ/bïm alɔŋ thin ku aɣeer de lɔ̈m yiic (mɛn ye rɔt looi ëluɔ̈ɔ̈t në wëëi aɣeric), ku ye wëëi ëyuit, ɣɔɔl ku riɛlë yic de wëi cɔk gɔl rɔt.

• Aliir ye rot kɛɛc në lɔ̈m yiic.
• Rɛ̈l cï ŋiɛ̈c lɔ̈ŋ apath.
• Rɛ̈l cï ke yiic miɛn/koriic apɛi.
• Päny tök ku cï but.
• Kuer pieth de aliir/wëi.
• Kuer aliir/wëi de raan naŋ Asthma.
• Kuer aliir/wëi të cennë Asthma raan dɔm.

Wëi wën ye lɔ yuiit ee kë ye rɔt dac looi tënë mïthkor, ku acie mïthkor kedhiɛ ye wëëi ëyuiit ke ye naŋ tuany ë asthma. mɛnhtök në mïth kaadhiëc yiic abï ya yök ke nɔŋ guɔ̈p asthma në thɛɛrkeen ke mɛɛth yiic.

Në luɔi ë yïlany pieth, ke mïth kedhiɛ nɔŋ gup tuany ë asthma aalëu bïk röt ya mat në pol/tuk ë kura yic ku bïkkë ya naŋ ciɛŋ puɔth lajik bï kek ya luui. Mïth nɔŋ tuany ë asthma aabï nhïïm dhil naŋ aguiɛr/ajuiɛr de luɔi ë tuany asthma wën bï yïn ya piɔ̈ɔ̈c/lɛ̈k në kuɛɛr ke gël de tuany ë asthma (msn ye cɔl ë nyindhiɛ ke ye döm ë tuany asthma) ku tɛ̈n bennë tuany ë asthma ya mac thïn të cen rɔt looi.

Asthma alëu bë cië ye thɔ̈ɔ̈ŋ, ku atɛ̈kic në kuɛɛr yen meth tiaam thïn. Mïth juëc abï dït ë tuanyden asthma.

Kïït ye tuany ë asthma nyuɔɔth (Signs and symptoms of asthma)

Kïït wën ye röt lac looi tënë mɛnhduɔ̈n nɔŋ tuany ë asthma aaye:

• Kä rilic alɔŋë wëëi – mɛnhdu alëu bï wëëi ya lïu tënë yen në thaa lööŋ yen, bï rɔt ya yök ke cï miɛn piɔ̈u, bï naŋ luɔi ye looi apɛi ago jal wëëi, ka cïï wël bï ya thöl në wɛ̈t cen ciɛ̈n wëi. Aalëu bïk ya ëke cïn riɛl. Mïth kɔ̈k aye buɔ̈ɔ̈c ëke pol/tuk ke dhal keek.
• Wëëi ë yuiit - të yennë mɛnhdu wëëi cïmɛn de kuɔ̈th ë thupära yic.
• Ɣɔɔl - kënë ee rɔt dac looi wakɔ̈u ka thɛɛr ke miäkduur yiic; wën tɔ̈nnë piny ke lir; ku në thɛɛr ke luɔɔi ë pol/tuk. Ɣɔɔl yetök acïï rɔt nyuɔɔth ke ye tuany ë asthma.

Ke tɔ̈ nhial ëtënnë aaye kïït ye tuany thiin ë asthma nyuɔɔth. Kee kïït käkë në nyindhiɛ aabï ya lɔtueŋ në nïn kaarou yiic aɣet cï nïn kaa diäk, ku në thɛɛr kɔ̈k yiic ke ka nïn juëc ya jɔt. Tuanytuɛɛny juëc ke Asthma aye kuur apɛi.

Na yenɔŋ aremdït de asthma:

• mɛnhdu alëu bï dhil ya buɔ̈ɔ̈c bë wëëi apieth, bë ya gäm dhuruup juëc apɛi, bë ya cɔk tɔ̈ ke cï guɔ̈p dak apɛi ka bë ya cɔk kɔm ëya
• yïn lëu ba tiɔ̈k löny thïnë tïŋ tënë röl ka piɔ̈u ke keek them bïk wëi
• yin lëu ba wëi dït apɛi ya deet tënë yen ka kïn maŋök cï rɔt waar në ye thok

Cɔl riän/thurumbil ye kɔc tuany lɛɛr panakïm në ye kaam thiin kënnë yic të cennë tuany asthma yic riɛl apɛi.

Yeeŋö yennë asthma cɔk loi rɔt? (What causes asthma?)

Kë ye tuany ë asthma gɔl acie dɔc ŋic në nyindhiɛ. Alëu bï rɔt looi tënë bɛ̈i/anïn, ku tuanytuɛɛny kɔ̈k ke asthma tënë mïth aaye thiäk kenë kä kɔ̈k peei, cïmɛn de eczema, juäi ku jɔl ya ayiɛɛl/akuɔ̈k.

Anɔŋ käjuëc wën lëu bïkkë tuany ë asthma ya cɔk loi rɔt. Kë ëyen dac cɔk loi rɔt ee wuɔɔk ë piɔ̈u wën ye dac cak në käm ke virus, cïmɛn de juän-alïir. Kä kɔ̈k peei ye tuany ë asthma dac cɔk loi rɔt anɔŋic:

• luɔi pol/tuk
• wɛ̈ɛ̈rë yic në aliir ka ɣän nɔŋ yomdït
• tɔɔr tɔ̈ ɣööt, yök ka në läi baai gup.

‘Asthma giir’alëu bï rɔt ya looi në thɛɛr ke këër yiic në wɛ̈t de mɛ̈ɛ̈të yïc de kuat yök/tɔɔr ku jɔl kuat ë giirdït. Kɔc tɔ̈ ëke lëu bïk dɔc tuaany aalëu bïk ya muk në kä ke luɔɔi ë yïlany de tuany ë asthma në kaam de ye thɛɛr lëu benke wuɔɔk käkë yiic.

Mäth ë tɔbɔ, aɣet cï alɛ̈th ka kä cï guaŋ, aalëu bëkkë tuany ë asthma ya cak, keya duk raandɛ̈t kɔŋ puɔ̈l bï math paandu ka në mɛnhdu lɔ̈ɔ̈m.

Në kë cennë yic ye dac kɔ̈c ago ŋic ë thaar bennë tuany dɛ̈t rɔt bɛɛr gɔl ë luɔɔi, yen ee naŋ kuɔɔny tënë yïn ba ŋic në kä ye tuany ë asthma cɔk loi rɔt tënnë mɛnhdu, ago them ba naak thok.

Thaa bïn akïm ya tïŋ (When to see a doctor)

Naa tɔ̈ mɛnhdu ke nɔŋ wëëi jɔ̈ɔ̈r yen, ye wëëi ëyuiit ka ye ɣɔɔl, ke ka thiekic ba keek ɣäth tënë Akïm ë GP aguɔkë lɔ jam lɔn lëu ben ya tuany ë asthma. Na nɔŋ mɛnhdu guɔ̈p tuany ë asthma, ke yï thiëc Akimduɔ̈ɔ̈n ë GP ago yïn guiɛ̈ɛ̈r aguiɛr ë luɔi ë yïlany de Asthma. Aguiɛr abï yïn lɛ̈k në tɛ̈n bïn tuany aë sthma ya gɛ̈lwei thïn ku jɔl ya tɛ̈n bïn tuanyuɛɛny ke ya gɛ̈l thïn të cï keek röt looi.

Yiläc - Aguiɛr ë Luɔi Tuany Asthma (Treatment – Asthma Action Plans)

Aguiɛr ë Luɔi de Tuany ë Asthma de mɛnhdu abï ya cɔk tɔ̈ të pieth wën bï yïn yen guɔ dac yök thïn. Cɔk raan ëbën muk mɛnhdu cɔ ŋïc lɔn nɔŋë mɛnhdu guɔ̈p tuany ë asthma ku det kä ba keek ya looi në kaam cennë tuanytuɛɛny ke asthma dɔm.

Gëlwei yenëke baŋ thiekic apɛi lɔŋë luɔɔi de yïlac. Päl de kä wën yenëke tuany ë asthma dac yök thïn, ku gël de kä kɔ̈k wën cïtmɛn de juän-atuɔ̈c ku jɔl ya eczema.

Kuat käŋ karou ke wɛl ye keek dac lööm apɛi në mïth nɔŋ tuany ë asthma aaye wɛl ke nyiɛɛi ku gëlwei de arɛɛm. Mïth kɔ̈k alëu bïk ya lööm në wɛl ye keek dek në thaa cennë tuany rac apɛi de asthma dɔm.

Gɛmë wɛl ke asthma (Giving asthma medicine)

Wëëi thïn yenëke kueer piath bennë wɛl juëc ke tuany ë Asthma lɔ̈ɔ̈m thïn. Nebulisers yenëke mäkäna wën ye wɛ̈ɛ̈l tɔ̈ ke ye pïu waaric ago döŋ ke ye kë wën ye ŋöör lëu bï ya miɛɛt/wɛ̈ɛ̈i në alanh ye kuɔ̈m në kɔc thook ka thoŋde yiic. Mïth juëc abï lui në kä (spacer devices) ke puffers, wënë luui cïtmɛn nebulisers. Spacer devices aaye ɣɔɔc wëu liik apɛi, guɔ lac lui ku alëu në ɣɔ̈ɔ̈c tënë nebulisers, wënë luöi thïnë bëëi akïïm yiic ku jaal thurumbiil tuany yiic.

Them bï mɛnhdu cɔk ŋic të ben wɛɛlkɛɛn ke tuany ë asthma ya lɔ̈ɔ̈m thïn, ku ba ya deet ëtë bïn keek ya kuɔny thïn. Tïŋ athöördan yiith tuany Asthma – luɔi ë spacers.

Them bï mɛnhdu cɔk ŋic të ben wɛɛlkɛɛn ke tuany ë asthma ya lɔ̈ɔ̈m thïn, ku ba ya deet ëtë bïn keek ya kuɔny thïn.

Kä bï keek ya looi të cennë tuany ë asthma dɔm (What to do during an episode of asthma)

Na nɔŋ mɛnhdu guɔ̈p tuanytuɛɛny ke asthma, ke yï buɔth wëët tɔ̈ në Aguiɛr ë Luɔi de Tuany ë asthma de mɛnhdu yic, ka buɔth luɔi tɔ̈ piiny ëtënnë de 4x4x4 asthma në kuɛɛr ke kuɔny:

1. Nyuɔ̈cë mɛnhdu apieth ke lɔ cökpiny ku ŋïc rëër apieth.
2. Yääkë blue reliever puffer ku gam puffs kaaŋuan kuer spacer, na tɔ̈thïn. Gam puff tök tënë thaa ku thiëc mɛnhdu ba lööm ŋuanwëi tënë spacer puff tök. Yïn lëu ba piŋ tuɛ̈ny ke wëi yiic.
3. Tit digikga kaaŋuan. Na cïn kë cï ŋuɛ̈ɛ̈n tënë tuany ee asthma de mɛnhdu ke dhuɔ̈kë känh 2 yic.
4. Na ŋoot ke cïn kë cï ŋuɛ̈ɛ̈n, ke yï cɔl riän/thurumbil ë tuany lɛɛr panakïm në ye thaa thiin kënnë yic. Luel lɔn nɔŋë mɛnhdu guɔ̈p tuany ë asthma kɔɔr/wïc kuɔny thiɔ̈kic. Yïn bï ŋoot ke yï dhuk/beer känh 2 ku 3 piny në ye kaam tiit yïn thurumbil ye kɔc tuany lɛɛr panakïm.

Wël tueeŋ thiekiic wïc ba keek muk në yï nhom (Key points to remember)

• Thiëc akïmdu në ajuiɛɛr ë Luɔɔi de tuany ë Asthma.
• Yïlany kuɔny alëu bë ya lööm ago kïït ye tuany ë asthma nyuɔth nyai në ye kaam ë tuany kënnë yic.
• Yïlany ë wɛl ke gël aalëu bë keek ya lööm në kööl thok ëbën, agut cï na cɔk tɔ̈ ke puɔl guɔ̈p, të cennë yen gɔ̈ɔ̈r në akïmdu.
• Them bï mɛnhdu cɔk ŋic të ben wɛɛlkɛɛn ke tuany ë asthma ya lɔ̈ɔ̈m thïn, ku ba ya deet ëtë bïn keek ya kuɔny thïn.
• Them bï mɛnhdu wɛlkeen ke tuany ë asthma ya muk kennë Aguiɛr de Luɔi ë tuany asthma kennë yen në thaa thok ëbën.
• Na nɔŋ mɛnhdu guɔ̈p tuany ë asthma, ke yï kuany/buɔth Aguiɛrdeen ë Luɔi de Tuany asthma de mɛnhdu cök, ka buɔth luɔi 4x4x4 de asthma në kuɛɛr ke kuɔny.
• Cɔl riän/thurumbil ye kɔc tuany lɛɛr panakïm të cennë kïït ye tuaany nyuɔɔth ke yiic juak në thiin kooric tënnë mɛnhdu, ka ye wëëi yic riɛl apɛi, të cennë bɛɛr jam, ka thokde acë waaŋ ke maŋökcöl.

Na kɔɔr/gör thön/wël juëc kɔ̈k (For more information)

Athöör nɔŋic thön/wël yith ke Pial tënnë Mïth: Asthma Asthma

Athöör nɔŋic thön/wël yith ke Pial tënnë Mïth: Asthma -videos   Asthma - videos

Akut de National Asthma Council Australia

Akut de Asthma Australia

Wël/thuaal ye keek lac/dac thiɛ̈c akïïmkuɔ (Common questions our doctors are asked)

Lëu ba mɛnhdiɛ̈ ya puɔ̈c ago dek në wɛ̈ɛ̈lden ë asthma të cen nin?

Ɣei në ɣän ëbën yiic. Na cïn ɣɔɔl ka wëi ëyuiit ye piŋ, ku acie luui apɛi ago ŋiɛ̈c wëëi apieth, ke yï duɔ̈nnë mɛnhdu päc në nïnic.

Yenɛn bï ɣɛn mɛnhdië ya lɛɛr/ɣäth tënë GP ka akïm?

Na loi yilac në wɛl ke nyiɛɛië tuany në nyindhiɛ ku ye tak lɔn bennë wɛ̈ɛ̈l de gël dhil naŋ kë bï kony apɛi, ke yï tïŋ akïmduɔ̈ɔ̈n ë GP. Ye akimduɔ̈ɔ̈n ë GP tïŋ ë nyindhiɛ të diir yïn, ka të cennë wɛl dek keek baai ye bɛɛr ŋiɛ̈c luui apieth.

Yenɛn bï ɣɛn mɛnhdië ɣäth tënë panakïm akutnhom kërac cë tuol thiök?

Na ye mɛnhdu yen yök ke rilic bï wëi ka të cennë mɛnhdu ye jam. Cɔl riän/thurumbil ye kɔc tuany lɛɛr panakïm të cïn yen käjuëc ye röt waar të cen wäl lööm.

Ye luɔi yïndë yen lëu ba nyäŋ mɛnhdië bë loi?

Na cï ŋiɛ̈c gël apieth në door tökic, ke mɛnhdu alëu bë wɛɛi/dɛɛt piɔ̈u ago ya luui në loilooi kedhiɛ yiic në nyindhiɛ. Acïn kë lëu bïn yen ya pɛ̈n luɔɔi.

Lëu mɛnhdië lööm në antibiotics të liɛɛr, ago dɔ̈m ë tuany ë asthma gëlwei në luɔɔi?

Liɛr aaye luaŋ yäkyäk looi ye kɔ̈mvirus. Kɔ̈mvirus acië nɔ̈k në wɛ̈ɛ̈l antibiotics. Na yïn ya, ke wɛ̈ɛ̈l antibiotics acië lui bï tuany ë asthma gɛ̈lwei. Akïmduɔ̈ɔ̈n ë GP abï wɛ̈ɛ̈l antibiotics ya gäär mɛnhdu tënɔŋ yen tuany/wuɔɔk ë piɔ̈u wën ye looi ye käm.

Ye piath ba mɛnhdië gäm prednisolone?

Yïn lëu ba tɔ̈ ke yï cï dhil piŋ alɔŋ kä bë röt ya looi tënë prednisolone. Kee käkë aye röt looi të cennë wäl gam në thɛɛr bäär yic në pɛ̈i yiic në door tökic ka door juëc yiic në nïn lik yiic. Të rɛɛcë wëi yic ke kaa alëu bï piath ku në nyindhiɛ ke ka ye gäm yilany de kërɛɛc cë tuɔ̈l. Kuer piath bïn lööm ë wɛ̈ɛ̈l de steroids puɔ̈l ee ye lööm në wɛl cï keek gɔ̈ɔ̈r në nyindhiɛ në aguiɛr ë luɔi yic.

Acï looi në panakïm ë Royal Children's Hospital. Ɣok ŋic wël ye keek tääu/juak thïn në kɔc ye lööm në luɔɔi akut de RCH ku kɔc muɔ̈k.

Acï ber caar/tïŋ në Bilthi 2023.

Thön pial wëi tënnë mïth aye kuɔny në Royal Children’s Hospital Foundation. Ba kuɔny ë juɛ̈ɛ̈r looi, nem www.rchfoundation.org.au.

Wël ke lëk

Thön/wël käkë aacï keek juiir/looi ëke bï naŋ kuɔny bïkkë ya gäm kɔc, ku acïï bï ya waaric, jam kennë akïmdu ka dupiöc ke pial ë wëi. Kɔc ëke gät wël/thön ke pial ë wëi aacï luui apɛi agokë wël käkë cɔk tɔ̈ ëke lɔcök, yekkë wël ke yemɛɛn ku piɔlkë yiic bï keek lac ya deetic. Panakïm ë Royal Children's Hospital Melbourne acïï rɔt bï ya gäm mukthuul në kä cïï lɔcök lëu bïkkë bɛ̈n bei thïn ëtënnë, wël/thön cï lööm ëke mär kɔc, ka luɔi ë yilac piath cï ŋiɛ̈c gɔ̈ɔ̈r në athöör kënnë yic. Wël/thön cï keek gɔ̈ɔ̈r në ye athöör kënnë yic aye keek bɛɛr cɔ̈kpiny në nyindhiɛ ku akɔɔr ba ya tïŋ në nyindhiɛ lɔn yen athöör cï piac bɛ̈ibei. Ke onus ee alɔŋ yïn, alui, ba nyuɔth lɔn yïn anɔŋ mitbei kë-tënë-gäät athör aköl ë raan thön pialwëi athör.