aKuën ë yic ee të yennë meth peel në ciënh ril kɔ̈u (ciëth ka lɔroor) ku/ka acie lɔror ë nyindhiɛ.

Anaŋ käjuëc wääc thïn alɔŋë riɛlde ku lɔroor ëluɔ̈ɔ̈t tënë mïth.

• Mïth thuët alëu bïk ya peel/lɔroor të cï kek thök ë thuët/cäm, ka yekë lɔroor ë tök në wikic.
• Mïth-thuët ë bïtha ku mïthŋuɛ̈n kɔ̈k aye dɔc peel/lɔroor në kaam de kööl tökic aɣet cï nïn kaadiäk.

Kuën ë yic ee rɔt dac looi tënë mïth, arëëtic në kaam piööcë yen në peel/lɔroor ka gɔl cäm ë kuïïn ril kɔ̈ɔ̈th. Alëu bë anuan ya bɛ̈i ëya të cenë meth lɔroor ke nɔŋ arɛɛmdït ka cï gäm yäc rac apɛi.

Kïït ye kuën ë yic nyuɔɔth (Signs and symptoms of constipation)

Kuën ë yic alëu bï kee käkë ya cak:

• arɛɛm ë yäc (arɛɛm wën ye bɛ̈n ku jɛ̈l)
• mɛnhdu ee rɔt yök ke cïï cɔk näk cï mɛn thɛɛrde
• duciɛ̈ŋ nɔŋic ariɛɛr
• rɛɛtë dɛ̈l amok thok (mɛn ye rɛɛt thiin koor në dɛ̈l de amok thok) wën ye arɛɛm looi apɛi ku ye kuëër ë riɛm të peel ë meth - keek aalëu bï kek ya cak të yennë ciɛ̈nhdïït, tɔ̈ ke ril kɔ̈u apɛi gɔ̈ɔ̈k në bɛ̈nbei
• coolë muŋ ë duciɛ̈k, cï mɛn de coolë cɔ̈ɔ̈p, nyuc ke ɣäm nɛ̈ɛ̈rkɔ̈th ka jai bï nyuc në päkäna yic.

Na cï mɛnhdu kuenic, ke alëu bï ya tɔ̈ ke cï yiic kuɛth në aliir awär tɛ̈ndeen thɛɛr, ku yïn lëu ba ciɛ̈nh ril kɔ̈u ya yök të thɛny yïn ye yic arëëtic.

Kuën ë yic ye tɔ̈ në kaam bääric alëu bï mɛnhdu ya cɔk riöp rɔt (bï ya peel ka bï rɔt ya riöp arëëtic në juanic). Kënnë ee rɔt looi të cennë amoŋë mɛnhdu (alɔŋ piiny) thiäŋ në ciɛ̈th në kaam bääric ku acï rɔt looi ke cï ye kɔ̈u miit. Mɛnhdu acïï lëu bï guɔ̈p ya naŋ lɔ päkäna në kë yennë amook tɔ̈ ke cï ye kɔ̈u miit apɛi. Ciɛ̈th alëu bï lɔ ë juaan de mɛnhdu yiic, ke kënkë yök. Në piööc de akïïm yiic, riɔ̈më rɔt aye cɔlë ‘encopresis’ ka ‘faecal incontinence’.

Yeeŋö yennë kuënë yic cɔk loi rɔt? (What causes constipation?)

Në ɣän juëciic ke kuënë yic tënë mïth, acïn kë rilic ye jal yök ke yennë ye cɔk loi rɔt. Kä kɔ̈k peei lëu bïkkë yen ya cɔk loi rɔt aanɔŋic:

• Tɛ̈n tɔ̈ yen yetök – mïth kɔ̈k anɔŋ yäc yennë käŋ cath thïn amääth, mɛn yennë kuën ë yic cɔk loi rɔt.
• Luɔi ye looi ë nyindhiɛ – cï mɛn de dhälë yic de peel/lɔroor ago raan ciɛ̈ ye dac lɔ päkäna.
• Mïth juëc thii kor aaye pol apɛi ku pälkë lɔ päkäna.
• Ke ciɛ̈th alɔ ke jɔl kɔ̈u riɛl apɛi ku dïït.
• Thɛɛr ke lɔ päkäna aalëu bï keek ya tääu ëke ye diäk në köölic, në kööl thok ëbën, ago lɔ päkäna në nyindhiɛ ya cɔk loi rɔt, të cïnic kë nuan raan thïn.
• Duciëŋ ë muŋë ciëth - meth alëu bï gɔl ë ‘muŋë ciëth’ të cen naŋ arɛm ka kë rilic cï yen riääcic në pelic, cï mɛn de luɔi ë peel ril kɔ̈u tënɔŋ kek rɛɛt amok thok ye rem apɛi.
• Muŋ ë ciëth në thɛɛr juëc apɛi ee yen cɔk ril kɔ̈u, ku cɔk peel/lɔroor ba bɛɛr looi kënnë cɔk nɔŋic arɛɛm dït apɛi.
• Wɛ̈ɛ̈rë yic de të de peel/të de lɔroor - cï mɛn de päkäna jöt/yam ka päkäna cïï nhiaar në thukulic, ka bï yïn yɔ̈ɔ̈k ba tïït të kɔɔr/wïc yïn ba dɔc peel/lɔroor (në thukulic).
• Miɛ̈th - cäm cï thaal arëëtic në cirka yic ku nɔŋic kë thiin ameth/anyuɔk ë tim ku lïïm alëu bïk kuën ë yic ya cɔk loi rɔt. Mïth wën ye dek cɛk juëc ke weŋ në kööl tökic alëu ëya bï keek ya kuen yiic.
• Tuaany - tënë ciin thiin kor de mïth, tuanytuɛɛny cï mɛn de lïu ë rääl wën ye thok lɔ thök në baŋ ë yäcic, riäk ë yuɔɔm ë kɔ̈u, riääk ë rääl de aliëk (thyriod deficiency) ku riäk ë guɔ̈ɔ̈t de kä tɔ̈ në guɔ̈pic lëu bïk kuën ë yic ya cɔk loi rɔt. Kee käkë kedhiɛ acïï röt ye dac looi, ku akïmdu abï kee käkë kedhiɛ tïŋ tënnë mɛnhdu.

Muɔ̈k/Tïït ë nyin baai (Care at home)

Yïn kɔɔr/wïc ba ya diɛɛr yetök në riɛlde ka peel gäkic ëluɔ̈ɔ̈t tënnë mɛnhdu të yen rɔt ciɛ̈t ke bï käriliic looi. Në ɣän juëc yiic, ke yïn lëu ba mɛnhdu ya luɔ̈i yilac baai ago yen ya kony kuën ë yicic.

Luɔi ë yäny piɔl (Healthy bowel habits)

Na ye mɛnhduɔ̈n piööc rɔt në peel/lɔroor tɔ̈ ke cï kuenic, ke ka thiekic tënë keek bïk duciɛ̈ŋ ë nyuc në päkäna nhom ya yiɛ̈knhial në nyindhiɛ.

• Mɛnhdu alëu bï nyuc në päkäna nhom të ciën miëth ë miäkduur, cäm aköl ku cäm thëëi thöl në cäm - agut cï na cɔk tɔ̈ ke cïn guɔ̈p bï lɔ peel/lɔroor. Aalëu bïk ya rëër në digigaa kaadiäk yiic aɣet cï dhiëc, agut cï na cɔkë tɔ̈ ëke cï peel wënthɛɛr. Luɔɔi athëm ë thaa de mälbäkic/muɔlic alëu bï ater tekic alɔŋë thɛɛr cï keek nɔ̈k në nyuc yiic.
• Juak piööc aciëëk piethiic (cï mɛn de nyuc ku peel në päkäna nhom) ke ye wɛɛi piɔ̈u ku nuɛɛt awaraŋ thöŋ kennë run kennë runke ka gɛm athuɔ̈ɔ̈r ke riɔ̈p, ka kä kɔ̈k peei nɔŋiic ŋiɛ̈c täk. Leec mɛnhdu të cen ŋiɛ̈c nyuc në päkäna nhom, agut cï na cɔk tɔ̈ ke kën peel/lɔroor.
• Wɛɛië mɛnhdu piɔ̈u bï ya dac/lac luui thïn të kɔɔrë/wïcë guɔ̈pde lɔ të de peel.
• Looi mɛnhdu bï ya naŋ kä lacök ke päkäna thöŋ kennë kë de kɔcdït. Kënë alëu bï yic dhil naŋ kë yennë meth nyuc ku agen yennë cök tääu thïn agokë cöken cɔk löŋ.

Nyai kä ëyen riääcic ka käk thiääk kennë arɛɛm (Remove frightening or painful associations)

• Mïth juëc kor aaye riɔ̈c lɔn bï keek dhil lööny në päkäna yic. Ageen nɔŋ cök ka ageen nɔŋ ŋeŋ adit alëu bï ya kony. Naŋ athördeen nhiɛɛr në päkäna yic alëu bï keek cɔk yök röt ëke tɔ̈ apiath.
• Alëu ba kɔɔr ba deet lɔn yennë mɛnhdu diɛɛr në lɔ päkäna në thukulic, rodha yic, ka pamuɔ̈ɔ̈k ë mïth, ku tïŋ/deet lɔn nɔŋ kë lëu bï looi ago yen kony.

Miɛ̈th ë pial (A healthy diet)

Miɛ̈th piath acïï yic ye thiek lɔŋë yïlany de kuën ë yic tënë mïth awär tɛ̈n lëu ben tɔ̈ thïn tënnë kɔcdït, ku juɛ̈ŋë yic de lööm ë diɔ̈ŋ alëu bï mïth wën ye keek dɔc kuen yiic ya kony. Ago niäk/diɔ̈ŋ juak në miɛ̈thë mɛnhdu yic, yïn lëu ba luɔɔi de kee käke ya them:

• Amäth miɔc arak rou ë mɛnh-tim aköltök - mïthtim naŋ päät tɔ̈u yen kɔɔ'u, cïtmɛn plums, prunes, raisins, apricots ku peaches, anɔŋ ë adiöŋ apɛi.
• Amäth miɔc arak rou ë mɛnh-tim aköltök - mïthtim naŋ päät tɔ̈u yen kɔɔ'u, cïtmɛn plums, prunes, raisins, apricots ku peaches, anɔŋ ë adiöŋ apɛi. Pïu prunë adhil mɛt apiath tëna cï liäp ke pïu kɔ̈ɔ̈k, cïmɛn mɛnh apple, apricot tedä ke cranberry juice. Yïn lëu pïu ke prune cɔk lir në talaja yic agokë tɔ̈ ëke ye icy poles.
• Pitted prunes ku/ka apricots aalëu bïk lui thïn tënnë akutnhom de kɔc nɔŋ runkor kënnë keek kɔn nyuɔ̈th pïu ke juice. Matë prunes në pïu piääriic ku päl bï wai thïn ëtënnë në digigaa kaa 10 yiic. Thic ë pïïu tuc ebɛ̈n ku wäl ke tënë laläk aluöt. Matë puree në miɛ̈th yic ka loi ërɔt de yetök.
• Ye gam në door/arak kaa diäk ke lïïm në aköl tökic.
• Luɔ̈ɔ̈ië në rɛp wën këc looi apɛi në cirka, cï mɛn de bran cereals, shredded wheat, whole grain cereals ka oatmeal – päl rɛp wën cï guɔ̈ɔ̈r arëëtic, cï mɛn de Corn Flakes ku Rice Bubbles.
• Looi Wholemeal/Wholegrain bread në nyin ë white bread.

Na cï mɛnhdu pɛ̈i kaa 18 waan nhom, ke yï tek ruɛ̈th ë cɛk ke weŋ yiic ago ya dek në 500 ml në aköl tökic ku cɔk päl dëŋë kä pac të kën kek kɔn cam. Kënnë abï mɛnhdu kony ago ya liep piɔ̈u ku bï ya cam apieth. 

Mïth cï keek kueniic wën ye dek në cɛk ke bïtha akɔɔr/awïc benëke cɛk ken ya waaric të cennë yen kɔn lueel në Akïïm.

Päl wɛ̈ɛ̈r gɛ̈ɛ̈k ë cɛk ke bïtha në kë lëu ben anuan/badhɛɛl ya juakic.

Thaa bïn akïm ya tïŋ (When to see a doctor)

Na tɔ̈ mɛnhdu ke kën pɛ̈i kaa 12 dööt ku aye yök ke cï kueniic, ke ka pieth ba ya jam wennë Akïmduɔ̈ɔ̈n ë GP ka Akïm muk Pial tënnë Diäär ku Meth.

Tënë mïth ŋuän, na cïï wɛ̈ɛ̈r ë mïïth piɔlic naŋ kë ye kony, mɛnhdu anɔŋ arɛɛm ka të kuër yen thar alɔŋ piiny, ke yïn lëu ba them ba keek lɛɛr tënnë Akïm ë GP.

Wɛ̈ɛ̈rë yic de mïïth piɔlic ayennë kɔc wɛɛi piɔ̈ɔ̈th bïkkë looi në wɛ̈t de Pial ë guɔ̈p ëbënic ku na cïï wɛ̈ɛ̈rë yic kënnë nɔŋ kë ye cɔ̈kpiny në nïn kaa 3 yiic ke yï jaamë wennë akïmduɔ̈ɔ̈n ë GP ago yïn lɔ wɛ̈ɛ̈t. Akïmduɔ̈ɔ̈n ë GP alëu bï yïn ya lɛ̈k ba yïlany ë peel looi.

Mïth wën cï keek ya kueniic në pɛ̈i juëc yiic aalëu bïkkë ya guik/wïc në yïlany ë peel në pɛ̈i juëc yiic. në mɛɛt kënë baloi naŋ luɔi ciɛŋ yäc puɔl.

Wël tueeŋ thiekiic wïc ba keek muk në yï nhom (Key points to remember)

• Anɔŋ käjuëc ye wuɔ̈ɔ̈c lɔŋë riɛlde ku thɛɛr ke peel ë nyindhiɛ tënë mïth.
• Yïn kɔɔr/wïc ba ya diɛɛr yetök në riɛlde ka peel gäkic ëluɔ̈ɔ̈t tënnë mɛnhdu të yen rɔt ciɛ̈t ke bï käriliic looi.
• Kuënë yic alëu bï arɛɛm ya cak në yäcic, ke cäm nyaai ku ariɛɛr cɔk loi rɔt.
• Tïŋ akïmdu të cennë wɛ̈ɛ̈r ë miɛ̈th puɔlic naŋ kë ye kony në kaam de nïn kaa 3 yiic, mɛnhdu anɔŋ arɛɛm ka të kuër thar alɔŋ piiny.
• Kuënë yic alëu bï ya gël në ciɛŋ piɔl de yäc ku wal, cï tɛ̈n cennë luɛɛl thïn në akïm.

Acï looi në Royal Children's Hospital General Medicine and Emergency departments.

Acï bɛɛr tïŋ/caar në Bildït 2023

Thön pial wëi tënnë mïth aye kuɔny në Royal Children’s Hospital Foundation. Ba kuɔny ë juɛ̈ɛ̈r looi, nem www.rchfoundation.org.au.

Wël ke lëk

Thön/wël käkë aacï keek juiir/looi ëke bï naŋ kuɔny bïkkë ya gäm kɔc, ku acïï bï ya waaric, jam kennë akïmdu ka dupiöc ke pial ë wëi. Kɔc ëke gät wël/thön ke pial ë wëi aacï luui apɛi agokë wël käkë cɔk tɔ̈ ëke lɔcök, yekkë wël ke yemɛɛn ku piɔlkë yiic bï keek lac ya deetic. Panakïm ë Royal Children's Hospital Melbourne acïï rɔt bï ya gäm mukthuul në kä cïï lɔcök lëu bïkkë bɛ̈n bei thïn ëtënnë, wël/thön cï lööm ëke mär kɔc, ka luɔi ë yilac piath cï ŋiɛ̈c gɔ̈ɔ̈r në athöör kënnë yic. Wël/thön cï keek gɔ̈ɔ̈r në ye athöör kënnë yic aye keek bɛɛr cɔ̈kpiny në nyindhiɛ ku akɔɔr ba ya tïŋ në nyindhiɛ lɔn yen athöör cï piac bɛ̈ibei. Ke onus ee alɔŋ yïn, alui, ba nyuɔth lɔn yïn anɔŋ mitbei kë-tënë-gäät athör aköl ë raan thön pialwëi athör.