Neefta waa xaalad caadi ah oo ay sababto marinada hawada ee sambabada oo ciriiri noqda. Cidhiidhigu wuxuu yimaadaa marka marinnada hawadu ay bararaan, taasoo keenta in xab badan uu dhasho. Intaa waxaa dheer, xadhkaha murqaha ee ku wareegsan marinnada hawadu waxay noqdaan kuwo giigsan. Inta lagu jiro weerarka neefta, hawadu waxay ku xayiran tahay jeebabka sanbabada. Isbeddelladani waxay sii adkeyn karaan hawadu inay gasho ama ka baxdo sambabada (gaar ahaan dibadda), oo ay keento xiiq, qufac iyo dhibaatooyin neefsashada ah.
- Hawada ku xayiranto jeebabka sambabada
- Xadhkaha murqaha ee dabacsan
- Xadhkaha murqaha oo adag
- Darbi jiran oo bararsan
- Marinka-hawada oo caadi ah
- Marin-haweedka neefta
- Marinka neefta ee xilliga weerarka neefta
Xiiqdu aad ayey ugu badan tahay dhallaanka iyo socod baradka, laakiin taas micnaheedu maahan in dhammaan carruurta qabta xiiqda ay neef ku dhacdo. Qiyaastii mid ka mid ah shantii carruur ah ayaa laga heli doonaa neefta xilliga carruurnimada.
Daawaynta, ku dhawaad dhamaan carruurta qabta neefta waxay awoodi doonaan inay ku biiraan ciyaaraha oo ay ku noolaadaan nolol firfircoon. Carruurta qabta neefta waa inay lahaadaan Qorshe Hawleedka Neefta kaasoo kuu sheegi doona sida looga hortago xanuunka neefta (mararka qaarkood loo yaqaanno weerarrada neefta) iyo sida loo maareeyo xaaladaha neefta markay dhacaan.
Neeftu waxay noqon kartaa mid aan la saadaalin karin, waxayna u saamaysaa ilmo kasta si kala duwan. Carruur badan ayaa ka kori doona marxalada neefta.
Calaamadaha iyo astaamaha neefta (Signs and symptoms of asthma)
Calaamadaha badanaa la arko ee muujinaya in ilmahaagu qabo xaalad neef ah waa:
- Dhibaatooyinka neefsashada - Ilmahaagu waxa laga yaabaa inuu neefsan karin wakhtiga nasashada, uu dareemo cidhiidhi laabta ah, inay neefsashadu ku adkaato, ama uusan dhameystiri karin jumlado buuxa oo hadalka ah sababtuna ay tahay inuusan si fiican u neefsan karin. Waxa laga yaabaa inay u muuqdaan inay tabar yari heyso. Carruurta qaarkood waxay la halgamaan ciyaaraha ama jimicsiga.
- Xiiqda - marka neefsashadu u ekaato sida foori.
- Qufac- tani waxay badanaa dhacdaa habeenkii ama saacadaha hore ee subixii; marka cimiladu qabow tahay; iyo xilliga jimicsiga. Qufac kaligiis macnaheedu maaha waa neef.
Waxyaabaha kor ku xusan waa astaamaha dhacdoneef khafiif ah. Calaamadahani waxay badanaa socon doonaan laba ilaa saddex maalmood, iyo mararka qaarkood in ka badan. Inta badan dhacdooyinka neefta waa kuwo fudud.
Xaalad daran oo neefta ah:
- waxaa laga yaabaa in ilmahaagu ku dhibtoonayo inuu neefsado, aad u murugoodo, daal ama xitaa dhutiyo
- waxaa laga yaabaa inaad aragto dhaqdhaqaaqyo dhuuqid qoto dheer oo cunaha ama laabta ah markay isku dayayaan inay neefsadaan
- Waxaa laga yaabaa inaad aragto neefsasho shanqadh dheer ama isbebel midab buluug ah oo bushimaha ku wareegsan
Isla markiiba wac ambalaas marka ay dhacdo neefta daran.
Maxaa keena neefta? (What causes asthma?)
Sababta dhalisa neefta badanaa lama yaqaan. Waxay noqon kartaa mid qoysku taariikh u leeyahay, neefta carruurta qaarkoodna waxay la xiriirtaa xaalado kale, sida cambaarta, hindhisada iyo xasaasiyadda.
Waxaa jira waxyaabo badan oo kicin kara xanuunka neefta. Waxa ugu badan ee kiciya waa caabuqa neef-mareenka oo uu keeno fayras, sida hargab. Waxyaalaha kale ee caadiyan neefta kiciya waxaa ka mid ah:
- jimicsiga
- isbeddelada cimilada ama xaaladaha dabaysha
- caarada boodhka ee guriga, manka ama xayawaanka rabaayadda ah.
'Thunderstorm neefta'waxay dhici kartaa guga waxaana u sabab ah isku darka heerarka manka sare iyo nooc gaar ah oo onkod ah. Dadka khatarta ugu jira waa inay qaataan daawooyinka neefta inta lagu jiro xilliyada khatarta sare leh.
Qiiqa sigaarka, xitaa marka uu gaaro dharka ama alaabta guriga, wuxuu kicin karaa xanuunka neefta, markaa qofna ha u oggolaan inuu sigaar ku cabbo gurigaaga ama agagaarka ilmahaaga.
Inkastoo aysan suurtagal ahayn in la ogaado goorta ay dhacdada neefta imaan karto, waxaa ku caawinaysa inaad ogaato waxa kicin kara neefta ilmahaaga, si aad isugu daydo inaad uga hortagto.
Goorta loo baahan yahay in dhakhtar la arko (When to see a doctor)
Haddii ilmahaagu ay dhib ku qabaan neefsashada, hiinraaga ama qufaca, waa muhiim inaad u qaado GP-ga si aad ugala hadasho inay tahay neef iyo in kale. Haddii ilmahaagu qabo neef, weydii GP-gaaga inuu sameeyo Qorshe Waxqabad oo Neefta ah (Asthma Action Plan). Qorshuhu wuxuu kuu sheegi doonaa sida looga hortago xanuunka neefta iyo sida loo maareeyo marxaladahaas marka ay dhacaan.
Daaweynta - Qorshayaasha Waxqabadka Neefta (Treatment – Asthma Action Plans)
Qorshaha Waxqabadka Neefta ee ilmahaaga waa in lagu hayaa meel aad si fudud uga heli karto. Xaqiiji in qof kasta oo daryeelaya ilmahaaga uu og yahay in ilmahaagu qabo neef oo uu fahansan yahay waxa la sameeynayo marka ay timaado xanuunka neefta.
Ka-hortagu waa qaybta ugu muhiimsan ee daaweynta. Ka fogow waxyaabaha kiciya ee caadiyan keena xanuunka neefta, xalna u hel xaaladaha kale sida hindhisada iyo cambaarta.
Labada nooc ee dawooyinka ay inta badan isticmaalaan carruurta xiiqda qaba ayaa ah nafisiyeyaal (relievers) iyo ka hortag (preventers). Carruurta qaar ayaa laga yaabaa inay helaan dawooyinka steroid-ka afka laga qaato inta lagu jiro xaalad degdeg ah.
| Nafisiyeyaalka (Relievers) |
|
Nafisiyeyaalka (Relievers) waxay gacan ka geystaan furista marinnada neef-mareenka si ay ugu fududaato neefsashada. Waxay dajiyaan tuubooyinka neefsashada waxayna u fududeeyaan hawadu si ay u dhex marto, iyaga oo yareynaya calaamadaha neefta. Waxay u shaqeeyaan si degdeg ah - badanaa daqiiqado gudahood. Daawada badanaa la isticmaalo waa salbutamol, oo loo yaqaan Ventolin. Carruurta waaweyn waxaa laga yaabaa in loo qoro dawo lagu magacaabo Symbicort.
Inta lagu jiro xanuunka neefta, ilmahaagu wuxuu u baahan doonaa nafisiyayasha labo ilaa afartii saacadoodba mar. Marka dhacdada hore ay soo roonaato, ilmahaagu wuxuu u baahan doonaa inuu sii wado qaadashada nafisiyaha saddex ilaa afar jeer maalintii ilaa qufaca iyo xiiqdu ay ka baxayaan.
Inta badan carruurta da'doodu tahay 5 sano iyo ka yar waxay u baahan doonaan laba ilaa lix mar oo buufin Ventolin ah markiiba, inta badan carruurta da'doodu tahay lix sano iyo wixii ka sareeya waxay isticmaalaan ilaa 12 buufin oo Ventolin ah markiiba.
Waxa kale oo laga yaabaa in GP-gaagu kuu qoro prednisolone (nooc steroid ah). Tani way ku caawinaysaa iyadoo ka dhigaysa tuubooyinka neefsashada inay la shaqeeyaan Ventolin. Waxay kaloo ka hortagtaa dahaarka marinnada hawadu inay bararaan ama xayirmaan. Tan waxaa guud ahaan la isticmaalaa ugu badnaan saddex maalmood. |
| Ka hortagayaasha (preventers) |
|
Ka-hortaggayaashu (preventers) waxay ka hortaggaan neefta inay dhacdo. Flixotide waa ka hortag la nuugo, sidoo kale Singulair waa ka hortag qaab kiniin ah. Daawooyinka ka hortagga waa in la qaataa maalin kasta, xitaa marka ay caaafimaad qabaan.
Dhammaan carruurta uma baahna dawo ka hortag ah. Haddii ilmahaagu uu leeyahay calaamadaha neefta in ka badan hal mar toddobaadkii, GP-gaagu waxa laga yaabaa inuu kugula taliyo inaad siiso dawo ka hortag ah. Carruurta qaadata ka-hortagga waxay u baahan yihiin inay si joogto ah u arkaan GP-gooda, si loo hubiyo in daawadu si fiican u shaqaynayso. GP-ga ayaa sixi doona qiyaasta daawada haddii loo baahdo. |
Siinta daawada neefta (Giving asthma medicine)
Neefsashada (inhalation) ayaa ah habka ugu wanaagsan ee lagu qaato badi daawooyinka neefta. Nebulisers waa mashiino u beddela daawada dareeraha ah uumi lagu soo nuugi karo maaski ama wax afka la gashto. Caruurta badankoodu waxay isticmaali doonaan buufiyaha (puffer) lagu xiray kala fogeeye (spacer), kuwaas oo u shaqeeya si la mid ah nebulisers. Aaladaha Spacer waa ka raqiisan yihiin, ka dhaqso badan yihiin, qaadistoodana way ka fudud yihiin marka loo eego nebulisers, kuwaas oo badanaa lagu isticmaalo isbitaallada iyo ambalaanyada.
Hubi in ilmahaagu yaqaano sida loo qaato daawooyinka neefta, iyo inaad fahanto sida loo caawiyo. Eeg xaashida xaqiiqda Neefta - isticmaalka spacers.
Asthma – use of spacers.
Xaqiiji in ilmahaagu uu sito dawooyinka neefta iyo Qorshaha Waxqabadka Neefta mar kasta.
Waxa la sameeyo inta lagu jiro xanuunka neefta (What to do during an episode of asthma)
Haddii ilmahaagu qabo xanuunka neefta, raac talada ku jirta Qorshaha Waxqabadka Neefta, ama raac tillaabooyinka gargaarka degdegga ah ee 4x4x4 ee hoose:
- U fadhiisi ilmahaaga si wanaagsan oo toosan oo is deji.
- Rux buufiyaha (puffer) wax nafisiya ee buluuga ah oo sii afar riixmo adoo isticmaalaya kala fogeeyaha (spacer) ka, haddii la heli karo. Sii hal riixmo markiiba oo weydii ilmahaaga inuu afar neef ka qaato spacer riixmo kasta ka dib. Waxaa laga yaabaa inaad maqasho gujin neef kasta leh. .
- Sug afar daqiiqo. Haddi aysan neefta ilmahaaga soo roonaan ku celi talaabada 2.
- Haddii aysan weli jirin wax horumar ah, wac ambalaas isla markiiba. U sheeg in ilmahaagu ku jiro xaalad degdeg ah oo neefta ah. Si joogto ah ugu celceli tillaabooyinka 2 iyo 3 inta aad sugayso ambalaasta.
Qodobbada muhiimka ah ee loo baahan yahay inaad xasuusnaato (Key points to remember)
- Weydii dhakhtarkaaga Qorshaha Waxqabadka Neefta.
- Daawaynta nafiska ah waa in la qaataa si looga nafiso calaamadaha neefta inta lagu jiro xanuunka.
- Daaweynta ka hortagga waa in la qaataa maalin kasta, xitaa haddii ay xaaladoodu fiican tahay, haddii uu dhakhtarkaagu kuu qoray.
- Hubi in ilmahaagu yaqaano sida loo qaato daawooyinka neefta, iyo inaad fahanto sida loo caawiyo.
- Xaqiiji in ilmahaagu uu sito dawooyinka neefta iyo Qorshaha Waxqabadka Neefta mar kasta.
- Haddii ilmahaagu qabo dhacdo neefta ah, raac Qorshaha Waxqabadka Neefta ama 4x4x4 tallaabooyinka gargaarka degdegga ah ee neefta.
- Wac ambalaas haddii calaamadaha ilmahaagu si degdeg ah uga sii daraan, ama haddii ay aad u neeftu ku gaaban tahay, aanay awoodin inay hadlaan, ama bushimahooda ay buluug noqdaan.
Wixii macluumaad dheeraad ah (For more information)
Xaashida xaqiiqda Macluumaadka Caafimaadka Carruurta: Neefta - isticmaalka spacers
Xaashida xaqiiqda Macluumaadka Caafimaadka Carruurta: Neefta - fiidiyowyo
Golaha Qaranka ee Neefta Australia (National Asthma Council Australia)
Neefta Australia (Asthma Australia)
Su'aalaha caadiyan dhakhaatiirtayada la weydiiyo (Common questions our doctors are asked)
Miyaan ilmahayga u toosiyaa dawada neefta haddii ay hurdaan?
Guud ahaan maya. Haddii aadan maqli karin wax qufac ah ama xiiq ah, oo aysan neefsashadu ku adkeyn, markaa ha toosin ilmahaaga.
Goorma ayay tahay inaan ilmahayga geeyo GP-ga ama dhakhtarka?
Haddii aad si joogto ah u isticmaashid dawooyinka nafisiyaha oo aad u malaynayso in ka hortagtu ku caawinayo, u tag GP-gaaga. Had iyo jeer utag dhakhtarkaaga GP marka aad walwalsan tahay, ama haddii daawooyinka guriga lagu isticmaalo aysan shaqaynayn.
Goorma ayaa loo baahan yahay inaan ilmahayga geeyo qaybta degdega ah ee iigu dhow?
Haddii ilmahaagu ay ku adag tahay inuu neefsado ama haddii ilmahaagu aanu awoodin inuu hadlo. Wac ambalaas haddii soo roonaanshuhu uu yahay mid aad u yar markaad qaadato nafisiyaha ka dib.
Waxqabad intee le'eg ayaan u oggolaan karaa ilmahayga inuu sameeyo?
Marka si habboon loo xakameeyo, ilmahaaga waa in lagu dhiirigeliyaa inuu ka qayb qaato dhammaan hawlaha caadiga ah. Looma baahna in la xaddido dhaqdhaqaaqa.
Ilmahaygu ma inuu qaataa antibiyootiko markuu hargab ku dhaco, si looga hortago in weerar neefta ahi timaado?
Hargabka waa caabuqyada neef-mareenka ee uu keeno fayrasku. Fayrasyada ma uu antibiyootigu. Sidaa darteed, antibiyootiga looma isticmaalo si looga hortago dhacdooyinka neefta. Takhtarkaaga GP-ga ayaa u qori doona antibiyootik ilmahaaga haddii ay qabaan caabuq xabadka ah oo ay keento bakteeriyada.
Ammaan ma tahay in ilmahayga la siiyo prednisolone?
Waxaa laga yaabaa inaad maqashay waxyeelooyinka suurtagalka dhalan kara prednisolone. Waxyeelooyinkan ka dhasha waxay dhacaan marka daawada la siiyo koorsooyin dhaadheer oo bilo ah mar ama dhowr koorso oo dhowr maalmood ah midkiiba. Marka neefsashadu xumaato waxay noqon karaan lama huraan laakiin badanaa waxaa loo tixgeliyaa daaweyn degdeg ah. Habka ugu wanaagsan ee looga fogaado qaadashada steroids waa adigoo qaadanaya daawada maalinlaha ah ee lagu taliyay qorshaha waxqabadka.
Waxaa soo saaray Isbitaalka Carruurta ee Boqortooyada. Waxaan qiraynaa talooyinka macaamiisha iyo daryeelayaasha RCH.
Dib loo eegay Ogosto 2023.
Macluumaadka Caafimaadka Carruurta waxaa taageera Royal Children's Hospital Foundation. Si aad wax ugu tabarucdo, booqo www.rchfoundation.org.au.
Afeef
Macluumaadkan waxaa loogu talagalay in lagu taageero, maaha inay beddesho, wadahadalada lala yeelanayo dhakhtarkaaga ama xirfadlayaasha daryeelka caafimaadka. Qorayaasha qoraalladan macluumaadka caafimaadka macaamilka waxay sameeyeen da'daal badan si ay u hubiyaan in macluumaadku yahay mid sax ah, oo kii u dambeeyay ah oo si fudud loo fahmi karo. Isbitaalka Royal Children's Hospital Melbourne ma aqbalayo mas'uuliyadda wixii khalad ah, macluumaadka loo arko marin-habaabin, ama guusha nidaam kasta oo daaweyn ah oo lagu faahfaahiyay qoraaladan. Macluumaadka ku jira qoraal-gacmeedyada si joogto ah ayaa loo cusboonaysiiyaa sidaa darteed waa inaad had iyo jeer hubisaa inaad tixraacayso nuqulkii ugu dambeeyay ee qoraal-gacmeedka. Waajibku aduu ku saaran yahay, isticmaalaha, si aad u hubiso inaad soo dejisay nuqulkii ugu dambeeyay ee qoraalka macluumaadka caafimaadka macaamilka.